Prawda o ukraińskiej polityce historycznej…

1000 razy powtarzane kłamstwo staje się prawdą – to znana prawda marketingowa. Czy przenosi się na inne płaszczyzny życia społecznego niż sprzedaż produktów?

Cytat z Wikipedii:

Ukraińska polityka historyczna – polityka kształtowania świadomości historycznej Ukraińców prowadzona przez władze ukraińskie po 1991 roku. Od jej najważniejszych składników zwana przez niektórych badaczy polityką „OUN-UPA-Hołodomor”[1]. Szczyt aktywności tej polityki historycznej przypadł na kadencję prezydenta Wiktora Juszczenki.

ZADANIA
Jej podstawowym zadaniem jest skupienie zbiorowej pamięci Ukraińców na tragicznych wydarzeniach w historii Ukrainy w XX wieku: walce OUN-UPA, sowietyzacji, katastrofie w Czernobylu oraz Wielkim Głodzie, któremu wyznaczono centralną rolę wśród tych wydarzeń. Niekiedy pojawiają się także odniesienia do wydarzeń wcześniejszych, takich jak Kozaczyzna[2]. W swoich zamierzeniach polityka ta ma oderwać Ukraińców od sowieckiej spuścizny i rosyjskich wpływów, podnieść ich świadomość narodową, co ma w konsekwencji wzmocnić niepodległość Ukrainy i zwrócić ją ku Zachodowi[3]. Badacze tego zagadnienia wskazują na dominującą rolę wiktymizacji i gloryfikacji wśród narzędzi tej polityki. Narzędzia te wzajemnie się przenikają i uzupełniają[4][5].

GENEZA
Wzorców dla polityki historycznej Ukrainy po 1991 roku dostarczyły publikacje ukraińskich autorów emigracyjnych[6]. Wraz z zakończeniem II wojny światowej w krajach zachodnich (głównie w Kanadzie, USA, Wielkiej Brytanii, Australii i Nowej Zelandii) osiedliło się ponad 100 tysięcy Ukraińców, których większość stanowili emigranci z Galicji[7]. Powojenni emigranci, wśród których było wielu nacjonalistów ukraińskich, zdominowali życie ukraińskiej diaspory[8] zakładając własne instytuty naukowe, szkoły, muzea, wydawnictwa i stowarzyszenia. Emigracyjni naukowcy i publicyści opracowali i spopularyzowali własne interpretacje historii – apologię OUN i UPA oraz ukraińską martyrologię (Hołodomor, stalinowskie czystki i represje)[9]. Odrzucano przy tym oskarżenia, które naruszały wypracowany przez nich obraz wydarzeń; według P.Rudlinga negacjonizm stał się integralną częścią działalności ukraińskiej emigracji[10]. W momencie uzyskania przez Ukrainę niepodległości w 1991 roku interpretacja historii opracowana przez diasporę była gotowym wzorcem, po który z czasem sięgnęły ukraińskie władze[11].

Początki polityki historycznej na Ukrainie sięgają lat 90. XX wieku. Prezydent Leonid Kuczma usiłował prowadzić politykę eklektyczną łącząc wątki kozackie, sowieckie i nacjonalistyczne, co czyniło ją mało spójną[12]. Zdaniem Davida R. Marplesa rewizja sowieckiej interpretacji przeszłości przez rządy Ukrainy pojawiła się w połowie lat 90-tych, natomiast tworzenie zupełnie nowej polityki pamięci jest widoczne od 2001 roku[13]. Wszyscy badacze są zgodni, że najbardziej dynamicznie i konsekwentnie realizowano tę politykę w latach 2005-2010 za sprawą osobistego zaangażowania Wiktora Juszczenki.

WIKTYMIZACJA
W tym ujęciu historia Ukrainy jest przedstawiana jako pasmo prześladowań ze strony Rosji, ZSRR, a także Polski i Niemiec[4]. Podkreśla się i często wyolbrzymia cierpienia doznawane przez ludność Ukrainy, przy czym dotyczy to tylko etnicznych Ukraińców. Ukraińcy stanowią „naród-ofiarę”; ich cierpienie daje im moralną wyższość nad oprawcami i przez to ma stanowić legitymizację dla niepodległości państwa[14]. Zdaniem W. Juszczenki doświadczenie Hołodomoru „pozwoli sformować nowoczesny naród ukraiński, w podobny sposób, w jaki formowano współczesny naród żydowski, odwołując się do Holocaustu”[15].

Czołowym osiągnięciem polityki historycznej na tym polu było uznanie w 2006 roku przez Radę Najwyższą Ukrainy Wielkiego Głodu za ludobójstwo narodu ukraińskiego[16] oraz uznanie 13 stycznia 2010 przez kijowski Apelacyjny Sąd Administracyjny Józefa Stalina, Wiaczesława Mołotowa, Łazara Kaganowicza, Pawła Postyszewa, Stanisława Kosiora, Własa Czubara i Mendla Chatajewicza za winnych zbrodni ludobójstwa określonych w art. 442 #.1 kodeksu karnego Ukrainy[17][18]. Drogą dyplomatyczną uzyskano podjęcie podobnych rezolucji przez parlamenty Polski, Estonii, Gruzji oraz USA[19].

Pod patronatem W. Juszczenki wybudowano w centrum Kijowa Kalinowy Gaj, mający być centralnym miejscem ukraińskiej martyrologii. W każdym obwodzie założono księgi pamięci ofiar Hołodomoru, w których zbiera się dokumenty, zdjęcia i relacje świadków. Zebrano w nich informacje dotyczące około 1 mln osób[20].

Jako męczenników sprawy narodowej niekiedy przedstawia się także poległych członków nacjonalistycznego podziemia, jednak w przekazie o nich panuje tendencja ku gloryfikacji a nie wiktymizacji[21]. Ruch nacjonalistyczny bywa określany jako niepokonany.

Gloryfikacja
Na pozytywny wzorzec patriotycznych postaw wybrano walkę OUN i UPA na dwa fronty z dwoma największymi totalitarnymi reżimami, czyli z ZSRR i III Rzeszą jednocześnie[22]. Nie zdecydowano się na eksponowanie motywu walki tych organizacji z Polską[23]. OUN i UPA niezgodnie z faktami przedstawiane są jako organizacje demokratyczne, tolerancyjne i przychylne wieloetnicznej Ukrainie[24], które położyły podwaliny obecnej ukraińskiej demokracji[25], sojusznik zachodnich aliantów[26]. Uczestników nacjonalistycznego podziemia przedstawia się jako bohaterów gotowych bezinteresownie oddać życie za niepodległość Ukrainy, walczących jakoby na terenie całego kraju[27]. W opowieściach o nich rzeczywistość miesza się z mitami i legendami. David R. Marples wymienia następujące składniki mitu o wojowniku UPA: idealizm, samopoświęcenie, odwaga, męstwo, rycerskość oraz nawiązania do Kozaczyzny[28].

Podczas kadencji Wiktora Juszczenki jego administracja dokonała licznych aktów gloryfikacji OUN i UPA oraz ich poszczególnych działaczy: przyznanie tytułów Bohatera Ukrainy Romanowi Szuchewyczowi (2007) i Stepanowi Banderze (2010), upamiętnienie dekretem prezydenta Jarosława i Sławy Stećków oraz uznanie członków nacjonalistycznych organizacji za uczestników walki narodowowyzwoleńczej.

Do licznych upamiętnień ukraińskich nacjonalistów dochodzi na szczeblu lokalnym. Do 2010 roku na zachodniej Ukrainie dzięki dotacjom samorządów postawiono około 1000 pomników i tablic ku czci UPA i SS „Galizien”[29].

W gloryfikacji OUN i UPA biorą udział takie media jak pierwszy kanał TV, 5 Kanał, gazety Deń, Dzerkało Tyżnia, Ukraińska Prawda, Ukraina Mołoda oraz różne media lokalne[30].

Instytucje
W 1993 roku Prezydium Rady Najwyższej Ukrainy wydało rezolucję „W sprawie zbadania działalności OUN-UPA”. W oparciu o nią Ministerstwo Sprawiedliwości utworzyło w 1994 roku grupę ekspertów, która jednak nie przystąpiła do pracy z powodu braku funduszy. Ostatecznie Leonid Kuczma w 1997 roku zarządził utworzenie Rządowej Komisji, przy której pracowała grupa robocza kierowana przez Stanisława Kulczyckiego, złożona głównie z historyków Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, a także Narodowego Instytutu Badań Strategicznych, Państwowego Komitetu Archiwów, Narodowego Uniwersytetu im. Szewczenki i Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Grupa ta do 2005 roku opublikowała około 30 prac naukowych[31] oraz wydała końcowy „Raport grupy roboczej Rządowej Komisji do zbadania działalności OUN-UPA”. Zdaniem Davida R. Marplesa i I. Iljuszyna raport był najbardziej wyczerpującą próbą naświetlenia historii nacjonalistycznego podziemia. Według Marplesa raport nie dał jednoznacznej opinii w sprawie uznania bojowników UPA za weteranów wojennych[32].

Formalne prowadzenie polityki historycznej stało się zadaniem instytutów naukowych takich jak Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej (powołany w 2005) oraz Centrum Badań Ruchu Wyzwoleńczego (powołany w 2002), a także Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Archiwa tych instytucji pozostają tylko częściowo otwarte dla historyków[33][34].

Oceny
Tadeusz A. Olszański uważa, że polityka historyczna W. Juszczenki przyczyniła się do utrwalenia pamięci Ukraińców o Wielkim Głodzie i ożywiła liczne lokalne inicjatywy upamiętniania ofiar tej tragedii. Nie powiodła się próba upowszechnienia kultu OUN i UPA na całej Ukrainie, który pozostał fenomenem lokalnym[26].

Zdaniem niektórych badaczy zagadnienia etnocentryzm tej polityki skutkuje wykluczeniem ze zbiorowej pamięci Ukraińców ofiar innych narodowości (np. nieukraińskich ofiar Wielkiego Głodu czy Żydów podczas Holokaustu). Z kolei dokonywana sakralizacja własnych ofiar, w szczególności członków nacjonalistycznego podziemia, wyklucza możliwość podejrzewania ich o jakiekolwiek przestępstwa i powoduje negację dokonywanych przez nich zbrodni[35], bądź wręcz odwrócenie ról – ofiary nacjonalistów przedstawiane są jako winne własnego losu[36].

David R. Marples uważa, że gloryfikacja OUN i UPA jest zajęciem z zakresu propagandy i wymienia poważne przeszkody, które utrudniają wykonawcom tej polityki stworzenie przekonującego przekazu: skrajną ideologię OUN, kolaborację z III Rzeszą, antysemityzm tego ruchu oraz zwalczanie politycznych rywali z użyciem terroru[37]. W celu dostosowania obrazu OUN-UPA do zachodnich, liberalnych wzorców, dokonuje się zabiegów przemilczania lub negacji tych niewygodnych kwestii oraz wyolbrzymia się znaczenie tych elementów programu i działalności OUN, które pasują do obranej koncepcji[24]. Skutkuje to negacjonizmem na poziomie państwowym. W 2007 Wiktor Juszczenko ogłosił podczas wizyty w Izraelu, że UPA nie była zaangażowana w żadne antyżydowskie akcje. W tym samym roku, powołując się na stanowisko Rządowej Komisji, zaprzeczył oskarżeniom o zbrodnie na Polakach[38]. Instytucjom realizującym politykę pamięci stawia się zarzuty, że publikują one dokumenty selektywnie, wybierając te, które potwierdzają lansowaną przez instytucje interpretację historii[33][34].

Krytycy tej polityki wskazują, że w rzeczywistości nie łączy ona, lecz dzieli, na przykład stawiając ukraińskich weteranów Armii Czerwonej po wrogiej stronie[39] i pogłębiając antagonizm pomiędzy wschodnią a zachodnią Ukrainą. W odpowiedzi na wznoszone pomniki nacjonalistów ukraińskich, samorządy w centralnej i wschodniej Ukrainie fundują pomniki ofiar OUN i UPA (tzw. wojna pomników)[40]. Ponadto gloryfikacja OUN, UPA i ich działaczy wywołuje negatywne reakcje na arenie międzynarodowej – w Izraelu, w Polsce, w Rosji, na Białorusi, a także w Unii Europejskiej[41].

Pojawia się także zarzut, że polityka, w zamierzeniach prozachodnia i prodemokratyczna, jest realizowana według starych sowieckich wzorców, przy pomocy wyspecjalizowanych państwowych instytucji[42], włącznie z SBU – następczynią KGB[43]. Timothy Snyder i Per Rudling uważają, że tytuł Bohatera Ukrainy nadany m.in. Banderze, jest wzorowany na orderze Bohatera Związku Radzieckiego[44][45].

John-Paul Himka podnosi narzuty natury moralnej. Według niego nie można głosić apologii organizacji skrajnych, które popełniały zbrodnie, zaś narodową mitologię należy odrzucić, ponieważ „prawda jest wartością samą w sobie”[46]. Podobne zdanie ma Tarik Cyril Amar[47]. Niektórzy obrońcy ukraińskiej polityki historycznej (Mykoła Riabczuk, Jarosław Hrycak, Roman Serbyn) uważają, że Ukraina jest krajem, który dla skonsolidowania potrzebuje mitów. Ich zdaniem narodowe mity są dopuszczalne, o ile wiążą się z pochwałą pozytywnych wartości, a nie zbrodni[48][49]; mity te powinno oceniać się nie pod względem prawdomówności, lecz użyteczności[50]. John-Paul Himka i P. Rudling uważają takie podejście za relatywistyczne[50][51].

ŹRÓDŁO: Ukraińska polityka historyczna

Przypisy:

1. ? John-Paul Himka, Interventions: Challenging the Myths of Twentieth-Century Ukrainian History, s. 7 wersja elektroniczna
2. ? Tadeusz A. Olszański: Ukraińska polityka historyczna (pol.). Ośrodek Studiów Wschodnich, 2009-09-09. [dostęp 2012-01-06].
3. ? Timothy Snyder: A Fascist Hero in Democratic Kiev (ang.). The New York Review of Books, 2010-02-24. [dostęp 2012-01-03].
4. ? 4,0 4,1 David R. Marples, Heroes and Villains: Creating National History in Contemporary Ukraine, Budapeszt-Nowy Jork 2007, ISBN 978-963-7326-98-1, s. X
5. ? Sofia Grachowa, Unknown Victims: Ethnic-Based Violence of the World War II Era in Ukrainian Politics of History after 2004, s.2, wersja elektroniczna
6. ? David R. Marples, Heroes and Villains…, s. XII
7. ? Niemożliwym jest powiedzieć, ilu z tych ukraińskich emigrantów było z Galicji, lecz przypuszczałbym, że stanowili ponad 80% całości. – J.P. Himka, A Central European Diaspora under the Shadow of World War II: The Galician Ukrainians in North America , s.20-21 wersja elektroniczna
8. ? P. Rudling, Multiculturalism, memory, and ritualization: Ukrainian nationalist monuments in Edmonton, Alberta, Nationalities Papers, 39:5, s.737
9. ? Kompleks wiktymizacji w diasporze czasem wydaje się graniczyć z manią. – J.P. Himka, A Central European Diaspora…, s.27
10. ? Zaprzeczanie faszystowskiej i antysemickiej naturze OUN, jej zbrodniom wojennym, czystkom etnicznym i udziałowi w Holokauście stało się centralnym składnikiem intelektualnej historii ukraińskiej diaspory – P. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust…, s.20
11. ? W odróżnieniu od wielu innych postsowieckich republik ukraiński rząd nie musiał budować nowych narodowych mitów od podstaw, lecz zaimportował gotowe koncepcje ukształtowane w ukraińskiej diasporze. – P. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust…, s.1
12. ? Marcin Wojciechowski: Polityka historyczna. Wariant kozacki (pol.). Gazeta.pl, 2006-08-27. [dostęp 2012-01-07].
13. ? David R. Marples, Heroes and Villains…, s. 263-264
14. ? Wilfried Jilge, Competition Among Victims?: The Image of the Other in post-Soviet Ukrainian Narratives on World War II [cyt. za:] ??? ?. ???????, ??????? ??????: ???? ??????? ? ??????? ?? ??????, [w:] ??????? ?? ????????: ?????? ?? ????, ??????.: ?. ?. ????, ?. ??????????, ?. ??????, ?????-? 2010 (????? De profundis), ISBN 978-966-465-321-0, s.262
15. ? Kwestia jedności Ukrainy w kontekście bezpieczeństwa wewnętrznego i międzynarodowego, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, s.13wersja elektroniczna
16. ? Sofia Grachowa, Unknown Victims…, s.4
17. ? Sąd umorzył jednocześnie postępowanie karne w związku ze śmiercią oskarżonych. – ?????? ??????? ????????? ???? ??????? ??????? ? ??????????? ??????????, ? ??????? ????, ZAXID.NET
18. ? Ivan Katchanovski, The Politics of Soviet and Nazi Genocides in Orange Ukraine, Europe-Asia Studies, 62: 6, s.982
19. ? Przy czym Izba Reprezentantów nie użyła sformułowania ludobójstwo – Ivan Katchanovski, The Politics…, s. 974
20. ? Kwestia jedności Ukrainy…, s.14
21. ? Sofia Grachowa, Unknown Victims…, s.9
22. ? Sofia Grachowa, Unknown Victims…, s.6
23. ? Kwestia jedności Ukrainy…, s.17
24. ? 24,0 24,1 Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust…, s.28
25. ? Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust…, s.24
26. ? 26,0 26,1 Tadeusz A. Olszański: Polityka historyczna Juszczenki ? próba podsumowania (pol.). Osrodek Studiów Wschodnich, 2010-01-27. [dostęp 2012-01-05].
27. ? David R. Marples, Heroes and Villains…, s. 137
28. ? David R. Marples, Heroes and Villains…, s. 138-139
29. ? Kwestia jedności Ukrainy…, s.16, przyp. 34
30. ? Ivan Katchanovski, Terrorists or National Heroes? Politics of the OUN and the UPA in Ukraine, s.24, przyp.1 wersja elektroniczna
31. ? Ihor Iljuszyn, UPA i AK. Konflikt w Zachodniej Ukrainie (1939-1945), Warszawa 2009, ISBN 978-83-928483-0-1, s. 19
32. ? David R. Marples, Heroes and Villains…, ss. 288-299
33. ? 33,0 33,1 Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust…, s.27
34. ? 34,0 34,1 Sofia Grachowa, Unknown Victims…, s.9
35. ? The emphasis on Ukrainians as victims was intended to counter the image of them as perpetrators. – J.P. Himka, A Central European Diaspora…, s. 30
36. ? Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust…, s.22
37. ? Można napisać historię w odmienny sposób, ale tylko w formie propagandy. – David R. Marples, Heroes and Villains…, s. 179
38. ? Dotychczas oficjalne stanowisko administracji Juszczenki w tej kwestii było przeczące. – Sofia Grachowa, Unknown victims…, s.8
39. ? Sofia Grachowa analizując treść przemówień Wiktor Juszczenki zauważyła, że po pierwszych, nieudanych próbach pojednania weteranów Armii Czerwonej z weteranami UPA, prezydent porzucił ten zamiar. Zdaniem autorki, w celu uniknięcia zadrażnień, walka ukraińskich czerwonoarmistów jest wpasowywana w narrację o cierpieniu i zmaganiach narodu ukraińskiego z okupacją. – Sofia Grachowa, Unknown Victims…, s.5
40. ? Pomniki takie powstały w Symferopolu, Swatowem, Ługańsku i Ulanowie – Sofia Grachowa, Unknown Victims…, ss. 14-16
41. ? Zamiast zjednoczyć kraj, juszczenkowski kult faszystów doprowadził do jeszcze większej jego polaryzacji: między wschodem a zachodem, między lewicą a prawicą, między Ukrainą a sąsiadami. – ??? ?. ???????, ??????? ??????: ???? ??????? ? ??????? ?? ??????, [w:] ??????? ?? ????????…, s.280
42. ? Juszczenko kontynuuje postsowieckie polityczne i martyrologiczne praktyki, przede wszystkim próby manipulowania masową świadomością historyczną poprzez działania państwowych instytucji. – Sofia Grachowa, Unknown Victims…, s. 18
43. ? Podczas gdy mity otaczające OUN-UPA są wytworem wyobraźni diaspory, są one propagowane przez następców ukraińskiej KGB. Inspiracja ustanowienia Instytutu Pamięci Narodowej przez Juszczenkę pochodzi ze współczesnej Polski, lecz jego instytuty do produkcji mitów i zarządzania pamięcią wyraźnie przypominają stare sowieckie organy propagandowe. – Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust…, s.35
44. ? ?????? ???????, ???????????? ??????? – ????????? ????, [w:] ??????? ?? ????????…, s.220
45. ? Sama ceremonia, jaką telewizja pokazywała na żywo, przypominała bizantyjską pompatyczność epoki Breżniewa. W. Juszczenko wręczył nagrodę wnukowi Stepana Bandery z Kanady… – ??? ?. ???????, ??????? ??????: ???? ??????? ? ??????? ?? ??????, [w:] ??????? ?? ????????…, s.250
46. ? Himka, Interventions: Challenging the Myths, ss.5-6
47. ? …zadaniem historyka jest badanie prawdziwego obrazu przeszłości, a nie pisanie panegiryków. Nie można budować pamięci historycznej na bazie systematycznego zapominania. Można próbować to robić i przez pewien czas to może wydawać się skuteczne. Lecz wcześniej czy później – biada krajowi, którego pamięć jest w rękach zagorzałych ideologów. – Tarik Cyril Amar, Roman Szuchewycz. Fantazja, zaxid.net, 26 sierpnia 2008 [cyt. za:] John-Paul Himka, Debates in Ukraine over nationalist involvement in the Holocaust, 2004-2008, Nationalities Papers, 39: 3, s. 365 wersja elektroniczna
48. ? Mykoła Riabczuk: BANDERA?S CONTROVERSY AND UKRAINE?S FUTURE (ang.). Russkiivopros.com. [dostęp 2012-01-07].
49. ? Jarosław Hrycak: ??????? ? ???????? (ukr.). Zachid.net, 2010-03-08. [dostęp 2012-01-07].
50. ? 50,0 50,1 J.P. Himka, Myths of National Consolidation, the Holodomor, and the Holocaust: A Response to Roman Serbyn, s. 3 Himka wersja elektroniczna
51. ? ??? ?. ???????, ??????? ??????: ???? ??????? ? ??????? ?? ??????, [w:] ??????? ?? ????????…, ss. 271-276

Bibliografia i Linki zewnętrzne na stronie Wikipedii.

(wszystkie znaki zapytania pojawiły się po ataku hakerskim na stronę – sorry ale nie mam siły aby to odtwarzać, a zresztą celowo tutaj zostawiam, aby dowód był).