Relacje

Pani L. ( panieńskie nazwisko Greniuk) poznałem w poczekalni przychodni medycznej w Poznaniu.
Po szczególnym śpiewnym akcencie zorientowałem się, że jest to osoba mająca swoje korzenie na Kresach.
Udało się nawiązać rozmowę nie bez pewnych oporów ze strony starszej Pani.
Po kilku moich prośbach zgodziła się opowiedzieć historię mojej rodziny.
Niestety, tylko tyle ile pamiętała. Wspomniała, że jej mąż również pochodzący z Kresów więcej pamięta i nawet niektóre te wspomnienia zapisał, jednak nie zgodziła się na kontakt z nim ? nie dała mi też telefonu ani adresu do siebie.
Czułem, że kieruje nią jakiś nieokreślony strach, chęć nie wracania do tamtych strasznych czasów nawet wspomnieniem, pomimo moich zapewnień i próśb o konieczności archiwizowania takich właśnie strzępków pamięci po pomordowanych?.
Starsza pani zmęczona życiem i całkowicie poświęcająca się opieką nad swoim chorym mężem ? nie można się dziwić, jednak wiedząc że pokolenie to odchodzi już od nas – żal?
Jej wspomnienia z konieczności i ze względu na sytuację (przychodnia lekarska ? poczekalnia) Będą fragmentaryczne i pełne braków, opowiadała to co zapamiętała, jako kilkuletnia dziewczynka, a wiele z tego zapisane w domu dla pamięci mogłoby być odtworzone podczas wizyty u Pani L. Jak już jednak pisałem wcześniej nie zgodziła się na nią. Obiecała jednak, że się zastanowi; wręczyłem jej telefony do siebie…, pozostało tylko czekać?. Jej rodzina mieszkała w lubelskim, z dziada pradziada młynarze, ojciec postanowił sprzedać jednak obydwa wiatraki i przeprowadzić się do wołyńskiego.
Za uzyskane pieniądze kupili 50 hektarów ziemi w okolicy Chorochowa (powiat) niedaleko znajdowało się miasteczko Kołacze (około 15 km ? od osady), a zamieszkali w osadzie Granatów.
W okolicy mieszkało rodzeństwo matki.
Ojciec Jan Greniuk zginął we wrześniu 1939 w jakiejś wielkiej bitwie wrześniowej ? pamiętała tylko, że wraz z nim zginęło około 2 tys polskich żołnierzy.., Wuj zginął 17 września rozstrzelany przez sowieckich żołnierzy na placówce KOP. Pani L. ze wzruszeniem opowiadała, jak to po latach szukali jakichkolwiek śladów wuja i ojca, mogiły chociaż symbolicznej,
niestety nie było im to dane- odpowiedzi z archiwum były jednoznaczne całe archiwum wojskowe spaliło się podczas powstania, i nie są w stanie powiedzieć gdzie nawet w przybliżeniu może być pochowany ojciec.
O wuju dowiedzieli się właśnie wtedy, że zginął na posterunku (co z okazji jakiejś rocznicy odnotowała ukraińska gazeta zamieszczając wykaz nazwisk zabitych przez sowietów ? wśród nich znajdowały się dane wuja?)
wiadomo tylko, że zostali zakopani „jak psy”, byle gdzie przez sowieckich sałdatów i nikt nie wie, gdzie leżą ich szczątki.
W 1942 roku wg. słów Pani L. w lipcu (być może pomyliła się i chodziło o 1943 rok) zginęli w osadzie Granatów od kul ukraińskich nacjonalistów brat najstarszy Mamy pani L. (nazwisko Kolek) liczący lat 40 i jedna z sióstr w wieku 22 lat.
Stało się to tak:
Rankiem zapukano do domu brata, kiedy otwierał drzwi od razu został zastrzelony bez słowa ani uprzedzenia, jego siostra uciekła tylnym oknem domostwa, Ukraińcy zorientowali się dość szybko i pobiegli na tyły domu nawołując się z dwóch stron. Rozpoczęli bezładną kanonadę z broni palnej, do uciekającej dziewczyny, która wpadła w łany zboża. Któraś z kul trafiła.
Jeden lub kilku Ukraińców pobiegli dobić ją kolbami.
Tak długo tłukli aż została zamiast głowy bezkształtna miazga.
Tak wspominała ciotka Pani L. opowiadając jej to straszne wydarzenie.
Sama cudem przeżyła, ponieważ otrzymała (ciekawy postrzał) jak to określiła opowiadająca mi tą historię Pani L.;
mianowicie kula przeszyła gardło i wyszła policzkiem. Ciotka padła nieprzytomna w ogromnej kałuży krwi.
Ukraińcy uznali, że jest martwa i odeszli po dokonaniu zbrodni na jej rodzeństwie.
Tymczasem ranna kobieta ocknęła się po kilkunastu (może) minutach, widziała palące się zabudowania, leżącego trupa swojego brata ze skrzyżowanymi na piersi motyką i grabiami zostawionymi przez Ukraińców, odnalazła też ciało swojej siostry, trafiając po wygniecionym zbożu do miejsca gdzie leżała, zatamowała jakoś krwotok i uciekła. Dzień później dotarła do swojego domu gdzie zostawiła swoje młode dwie córeczki.
Zastała tylko zgliszcza, już miała poddać się rozpaczy, kiedy to z krzaków otaczających Miejsce gdzie stał dom, wychyliły przerażone twarzyczki jej dzieci.
Okazało się, że kiedy nadeszli ukraińscy bandyci schowały się na strychu w kryjówce.
Ukraińcy splądrowali dom kradnąc, co cenniejsze rzeczy, następnie podpalili dom i zabudowania kradnąc też cały żywy inwentarz.
Na straży zostawili jednego Ukraińca z bronią w ręku na wypadek gdyby jednak ktoś uciekał z płonących zabudowań.
Kiedy ogień doszedł do strychu dziewczynki wyskoczyły. Jak opowiadał później matce i kuzynce były pewne, że Ukrainiec je widział jednak nie zareagował. Udał, że ich nie widzi?
Ludzki odruch? – gdy nikt nie patrzył z kamratów stać było go na niego…?
Schowały się w przydomowych chaszczach drżąc o to, aby ogień nie przerzucił się na krzaki.
Tak się jednak szczęśliwie nie stało.
Po kilku tygodniach trafiły pod okupację niemiecką i zostały wywiezione w głąb Niemiec. Tam przeżyły wojnę.
Pani L. z rodziną została wywieziona na Syberię, po wojnie wróciła.
Najpierw Przemyśl gdzie Polacy, którzy odbierali je z zimnego nie ogrzewanego wagonu towarowego praktycznie uratowali im życie dając ciepłą strawę i ubrania zaskoczeni że dojechały w takich warunkach żywe. Następnie ziemie odzyskane. Wrocław. Na dworcu ktoś okradł podróżujące kobiety razem z małoletnim bratem Pani L., z małej walizeczki z tektury, którą właśnie brat wykonał, a gdzie były wszystkie pamiątki po ojcu i dokumenty. Następnie Pomorze. Starogard, cały w ruinie, gdzie nie zostały. Dalej na Pomorze okolice Wejherowa.
Tam zamieszkały.
Wychowała dzieci.
Kilka lat przed nimi zdawała maturę.
Kiedy wojna wybuchła chodziła do drugiej klasy ledwie umiała pisać. Po wojnie, kiedy poznała męża rozpoczynała na nowo szkołę podstawową będąc już dorosła. Następnie liceum, wychowywanie dzieci, kończenie szkoły przedłużało się. Maturę zdała, jak mówiła, zaledwie na dwa trzy lata przed swoimi dziećmi.
Na studia nie starczyło już sił i czasu.
Teraz mieszka od 25 lat w Poznaniu.

Żegnam tą cichą i mimo wszystko pogodną kobietę, ze wzruszeniem patrząc na pełne zmarszczek kąciki oczu, zniszczoną od przeżytych wrażeń twarz, smutną i melancholijną.
Łza w oku się kręci. Losy Polaków zawsze takie same, zawsze pełne smutku, cierpienia, łez i krwi.

I ciągle ktoś chce odebrać nam, jako narodowi nawet Pamięć o tych chwilach, zakłamać, odmienić, wepchnąć na siłę słowa o tym jak mało wartościowi jesteśmy, jak mało od nas zależy,
Jak inni są ważniejsi i bardziej poszkodowani przez nas złych i okrutnych.
A krzywdzili nas wszyscy i wrogowie i sojusznicy, chociażby tajemnicza do dziś nie wyjaśniona śmierć Sikorskiego, który był nie na rękę i Anglikom i sowietom.
Kilka lat temu utajnione zostały na następne 50 lat archiwa angielskich służb specjalnych z okresu wojny.
Czy mają coś do ukrycia?
Na wschodzie na Ukrainie budowane pomniki nacjonalistów, morderców tysięcy Polaków i ani słowa przepraszamy wybaczcie! Czy kraj, który nie umie powiedzieć „przepraszam” za takie okrutne bezlitosne mordy może chociażby w marzeniach pragnąć dołączyć do wspólnoty europejskiej?
Czy etycznie jest na to gotów? Mentalność narodowości Rusinów się kłania- brak pokory, przyznania się do winy, kłamstwo i „mydlenie oczu”, „odwracanie kota ogonem”? to są aspekty i zachowania z których najbardziej znamy sowietów i inne nacje wschodnie. Smutne to kiedy nasz prezydent przeprasza z akcję ?Wisła?, bez której prewencyjnego działania (z czym zgadzają się nawet historycy z „tamtej” strony) podziemie UPA działałoby latami. Smutne to, że z drugiej strony za dziesiątki tysięcy pomordowanych nikt nic nie mówi. Czy liczą na zbiorową zmowę milczenia? Że zapomnimy?
Że kłamstwem, które szerzą po tamtej stronie granicy, zatrą ślady mordów na ziemi i w naszej pamięci? Spodziewam się (ja) jak i wielu innych że władze (nasze?) opamiętają się, i zaczną wywierać polityczną presję, aby upamiętnić niewinne ofiary.
Że władze ukraińskie w imię wzajemnej współpracy BEZ NIEDOMÓWIEŃ i zatajonej nienawiści ? oficjalnie przyznają że OUN-UPA w latach 1943-1947 dokonywała zbrodni ludobójstwa na narodzie polskim.
I odetną się od tych haniebnych korzeni.
Jest to jedyna droga do poprawnej i wspólnej egzystencji.
Nie ma innej.

Relacja z Poznania:

Opowiada, Pan Krzysztof Kapitaniuk (syn).
Miejsce Zbrodni:
BORKI (kolonia Kapitaniuki), gromada Borki, gmina Luboml, powiat Luboml, województwo wołyńskie
Ojciec- Stefan Kapitaniuk, syn Tymoteusza (Tomasz) i Michaliny zd. Bagniuk. prawdopodobna data narodzin: 1933 rok.

Rodzice Stefana posiadali gospodarstwo rolne we wsi Borki – (odnajdywana również w nazewnictwie jako wieś: Kolonia Kapitaniuki).
Rodzeństwo Stefana: Władysław, Tadeusz.
Opis Wydarzeń: W sierpniu 1943r. w Koloni Kapitaniuki w wyniku napadu zamordowani zostali: bracia: Władysław, Tadeusz; matka: Michalina Kapitaniuk zd. Bagniuk. Stefan ranny został w głowę, stracił przytomność. Wyglądał na martwego. Spadł do piwnicy, lub został przywalony martwymi ciałami swoich braci i matki. Wg. relacji telefonicznej przeprowadzonej z osobą/świadkiem (pani Kołtun), która nastepnego dnia udała się do domu Kapitaniuków i odnalazła pomordowanych; przez syna Stefana Kapitaniuka, Krzysztofa, (który po długich poszukiwaniach natrafił na ślady świadków).Wg. opisu pani Kołtun udała się ona około południa do domu Kapitaniuków, dziwiąc się, że nie ma ruchu w obejściu.
Użyła słów (jak sobie przypominała): „…Kapitaniuki pospały się…”Kiedy weszła do domu, znalazła pokłute zwłoki. Zszokowana podniosła alarm. Zbiegła się znaczna część mieszkańców wioski. Przy wynoszeniu ciał pomordowanych z pomieszczeń domowych, Stefan się poruszył i wówczas udzielono mu pomocy. Zawieziony został do szpitala w Lubomlu. Później przebywał u rodziny o nazwisku Szynkaruk w miejscowości Nowy Jagodzin. Przez cały ten czas przechodząc bardzo trudną rehabilitację. O tyle trudną ze podwójną fizyczną i psychiczną. Syn Krzysztof o sprawie dowiedział się dopiero po wielu latach, od wydarzenia.
Trauma związana z przeżyciami tamtej nocy była nie do przełamania dla Pana Stefana przez dziesięciolecia. Zapewne podświadoma pamięć męki i śmierci najbliższych która tkwi w umyśle Pana Stefana – uniemożliwia mu całościowy powrót do tamtego strasznego momentu. Luki w pamięci są na tyle duże, że Pan Stefan nie umie powiedzieć, dlaczego nie było ojca w gospodarstwie W czasie napadu na matkę i dzieci. Dlaczego nie pamięta jego obecności podczas okupacji.
Prawdopodobnie nie wrócił z niewoli sowieckiej, po kampanii wrześniowej w 1939 roku. Z dodatkowych ustaleń wynika, że krewni rodziny Kapitaniuk zamieszkiwali również we wsi Kuśniszcze. Syn Pana Stefana poszukuje metryki chrztu ojca Ze zdobytych wcześniej informacji wynika, że chrzczony był w Grudziądzu- stąd hipoteza, podejrzenie, że Tymoteusz (ojciec Pana Stefana – jedynego ocalałego), był zawodowym wojskowym.

Podsumowanie:
Jest to przykład skrytego działania grupy nacjonalistów ukraińskich, działających w bezpośredniej bliskości większych skupisk wojsk niemieckich, miast garnizonowych i innych placówek wojskowych. Skryty nocny napad na najsłabszą rodzinę we wiosce, taką o której wiadomo, że prawdopodobieństwo zbrojnego oporu jest praktycznie zerowe, a więc i szanse na wszczęcie alarmu i zdemaskowanie morderców są bliskie zeru. Należy pamiętać że w znakomitej większości przypadków mordercami byli sąsiedzi, którzy w dzień wspólnie siali, orali, a nawet biesiadowali ze swoimi ofiarami, w nocy zamieniając się w katów. W rozmowie z Panem Krzysztofem znalazło się potwierdzenie tej teorii, zacytował on odpowiedź sąsiadki pomordowanych, która znalazła zwłoki; uważała ona jak i Polacy mieszkający we wiosce, że mordu na bezbronnej matce i jej synach dokonali sąsiedzi obywatelstwa ukraińskiego. Nie użyto broni palnej, aby nie sprowadzić patrolu niemieckiego – użyto kos i siekier.
Jest jeszcze jeden aspekt tej sprawy, ukazujący jak bardzo bliscy mogli być to ludzie. Pan Stefan opowiadał synowi jak w latach 70-tych będąc zaproszony na wesele do znajomych rodziny, którzy mieszkali na terenie Polski podczas zabawy spotkał Ukraińca starszego wiekiem, który będąc już zdrowo podpity rzucił dziwne i niesamowite zdanie:
„A ty to, dostałeś w głowę i leżałeś cały we krwi, tam w piwnicy” Zdanie wyrwane z kontekstu bez podania daty wydarzenia, bez najmniejszych oznak o jakie wydarzenie chodzi, zdanie zrozumiałe jedynie dla sprawcy i ofiary. Na ile bezkarny musiał czuć się ten człowiek, aby móc je wygłosić? I jak wiele nowego strachu i obaw przyniosło to wyznanie ofierze? A może o to właśnie chodziło?
Zakończenie:
Pan Stanisław był pod koniec lat 70-tych w swojej rodzinnej wsi. Jego dom rodzinny stoi, zamieszkały obecnie przez ukraińską rodzinę chłopów, Za domem znajduje się mały cmentarzyk z grobami ozdobionymi typowymi krzyżami prawosławnymi, gdzie leżą pochowani jego bliscy: Matka i dwaj bracia. Krzyże postawili ci zwykli ludzie, zamieszkujący jego dawny dom w którym przeżył swoje dzieciństwo tak tragicznie przerwane. Ukraińcy mieszkający w jego byłym rodzinnym domu, w ten prosty sposób oddają szacunek, pomordowanym chociaż nie znanym sobie osobom, opiekując się ich miejscem spoczynku doczesnego. Jak wiele można się od nich nauczyć.
I ile jeszcze musi czasu upłynąć, aby chociaż symbolicznie pojawiły się mogiły wielu dziesiątek tysięcy pomordowanych naszych rodaków, którym nie było dane mieć chociaż tyle po śmierci, tam daleko, na wschodzie.

Relacja Andrzeja Szczęsnego, obecnie mieszkańca Poznania (zapisana przeze mnie), relacjonująca śmierć jego ojca Jana Szczęsnego w Drohobyczu pod Lwowem w 1939 roku, zamordowanego przez ukraińskich nacjonalistów.
Ojciec chrzestny Pana Andrzeja bojąc się podczas wojny, że nie dożyje bezpośredniego przekazania informacji przesłał do szwajcarskiego Czerwonego Krzyża opis śmierci wraz z zakrwawioną legitymacją policyjną (kartą zaopatrzenia) Jana Szczęsnego.
Tą drogą materiały dostały się do Anglii, a następnie po wojnie paczka ta dotarła z Angli do Polski do rąk Pani Szczęsnej (żony Jana).
Dokumenty znajdują się w posiadaniu Pana Andrzeja Szczęsnego, syna ofiary.
Przebieg zdarzenia (ze spisanej relacji ustnej Pana Andrzeja Szczęsnego)
„Od 15 sierpnia 1939 przebywaliśmy w Poznaniu na wakacjach całą rodziną. W 2-3 dni po wybuchu wojny ojciec otrzymał telegram informujący o jak najszybszym powrocie do Drohobycza (Drohobych) pod Lwowem, gdzie pracował w komendzie policji podległej Lwowskiej policji – na stanowisku nie mundurowym. Jak wyglądał przebieg służby przez ten czas, aż do dnia 15 września, nie wiadomo.
Wiadomo, że w dniu 15 września odbyła sie potyczka z nacjonalistami ukraińskimi (relacja ojca chrzestengo Pana Andrzeja).
W jej trakcie ojciec został ranny w udo, opatrzony nie mógł uciekać z kolegami. Ukrył sie więc w zbożu.
Po kilku godzinach kontratakowano. Koledzy Ojca i mój wój rozpoczeli jego poszukiwania.
Znaleziono jego zmasakrowane rozczłonkowane zwłoki (noszące liczne ślady uderzeń siekierą),
w pobliżu miejsca gdzie się ukrył. Nogi i ręce były odcięte, tłów również nosił ślady uderzeń tym narzędziem. Głowę miał rozbitą.
Został pochowany przez wuja we wsi Żydaczów (…), na terenie cmentarza przy kościele parafialnym, obrządku rzymsko-katolickiego.
Mama przez całą wojnę nic nie wiedziała o losach ojca, dopiero po wojnie, po długich i bezskutecznych poszukiwaniach dostała odpowiedź z Anglii. Był to list z Towarzystwa Opieki nad Polakami (posiadam go do dziś).
W tym liście jest mowa o innym liście, który Mama również otrzymała, w nim była relacja mojego wuja, naocznego świadka odnalezienia zwłok ojca, w miejscu mordu, jak wygladała śmierć ojca (jak wygladał po śmierci (przyp.aut.)).
Treść tego listu z opisem znalezienia zwłok mojego ojca jest w mojej pamięci, tak jak Mama mi go opowiedziała, znacznie później
W trakcie lat komunistycznych mama zniszczyła list od wujka, z powodu obaw przed represjami. Wtedy o takich sprawach się nie mówiło.
Po wojnie wyszła ponownie za mąż w Poznaniu.
Od niej dowiedziałem się prawdy o śmierci mojego ojca, z rąk nacjonalistów ukraińskich, co potwierdzam tym zeznaniem w obecności świadka, a także udostępniam wszystkie dokumenty, które o tej sprawie mówią, a które posiadam.”

Ukraińscy nacjonaliści – bandyci, nie uznawali żadnej konwencji o ochronie rannych – nawet nie dobijali ich strzałem z pistoletu, czy karabinu, po prostu masakrowali czym popadnie: siekierami, bagnetami, kolbami…, nierzadko dodatkowo torturując ich przed zadaniem śmierci.
Ich działalność, nie zaczęła się w 1943 roku, jak widać już w 1939 roku miały miejsce przypadki okrutnych mordów. Możemy się tylko domyślać, jakie były ostatnie chwile ojca Pana Andrzeja
Jednak na pewno była to śmierć okrutna i męczeńska jak wiele innych śmierci, wcześniej i kilka lat później na Kresach.

Pierwotna strona z relacją i zdjęcia fotografii udostępnionych mi przez Andrzeja Szczęsnego min.:
akt zgonu Jana Szczęsnego i jego legitymacji.
W Przeciągu lat zaschnięta krew się utleniła…, są widoczne plamy, ślady zbrodni…: Jan Szczęsny

Spisał i opracował:

Piotr Szelągowski

Relacja zarejestrowana: 16 stycznia 2014 roku:

Wieś Chojanka gmina Ludwipol powiat Kostopol (od 1stycznia 1925r) – Województwo Wołyńskie

Relacja opowiedziana przez K.K. (dane w wiadomości spisującego relację) urodzonego (dokładna data ur. znana) w 1932 roku nieistniejącej wsi Chojanka.
Szóstka rodzeństwa.
Fragmenty zarejestrowanej relacji:
Maj-czerwiec 1943 rok. Ukrainiec, którego ojciec nazywał „Petryk”, mieszkający na Chutorze*, powiedział że nie ma co się martwić, gdyby było zagrożenie on przyjdzie i ostrzeże. Pewnej nocy właśnie tak się stało. Miałem 11 lat. W nocy o 4 godzinie pukanie do drzwi. My wszyscy na baczność, jak to „zając pod miedzą”… Ojciec przez drzwi pytał: Kto tam? – To ja, Petryk. Ojciec przygotował sobie siekierę do obrony w takiej sieni. Nie był pewien czy był sam. Ale otworzył. Był sam. Powiada: Dzisiaj w nocy była narada, na następną noc Chwojanka ma być wymordowana i spalona. Jutro musicie uciekać. Następnej nocy przyjdą.
Ojciec od razu do nas: Ty pójdziesz do jednego stryja, ty do drugiego i o 9 wyjeżdżamy. W ten sposób już w ciągu nocy ludzie zaczęli szykować się do ucieczki. […]

Pojechali ojciec i jeszcze jeden szwagier do Kostopola sprawdzić czy jest gdzie tam zamieszkać. Drogą przez takie „Małe Siedliszcze” – tam był młyn. Jeździliśmy tam mąkę mielić. Młynarz znał ojca. I wyszedł na drogę z pytaniem: Gdzie wy jedziecie? -Do Kostopola.
-Nie jedźcie, godzinę temu na drodze 4 polskie rodziny wymordowano!
No ojciec pojechał sprawdzili, było miejsce wrócili do nas. Postanowiliśmy jechać.
Dwie rodziny postanowiły pojechać skrótem przez las do najbliższego miasta Kostopola (miast banderowcy nie atakowali, bali się garnizonów niemieckich), ponieważ z różnych powodów opóźniał się ich wyjazd. Bagiński robił buty dla swojego syna i chciał je skończyć. Druga rodzina zwlekała z pakowaniem…nie mogli znaleźć koła…To Pilczarscy byli mieszkali obok mojego stryja Jana, a jego żona była moją chrzestną. Mieli 5-6 dzieci.
My ruszyliśmy tą drogą okrężną oni chcieli jechać krótszą przez las, zwany: „Postomicki Las”. Ale tam stacjonowali Ukraińcy, coś około trzy tysiące…
Przejeżdżaliśmy przez Anowal to nasza parafia była… Dostaliśmy błogosławieństwo od księdza proboszcza na drogę…(wzruszenie mówiącego)…
Tak około 5km od Kostopola jak byliśmy usłyszeliśmy strzały z tego kierunku drogi przez las….
I jakoś tak dość szybko podjeżdża samochód z Niemcami i jakiś cywil.
Pytanie: -„Wo ist Banditen?” ten cywil to tłumacz był, przetłumaczył nam o co chodzi. No my nie wiedzieliśmy nikogo. Pojechali dalej.
My dojechaliśmy do Kostopola, zajęliśmy taką chałupkę rozłożyliśmy to co mieliśmy, co na wóz wzięliśmy, dużo zostało w domu. Przecież wzięliśmy tylko tyle co kto uniósł. Dzieci była szóstka, ja najstarszy i rodzice.
Nasz dom podobno rozebrali i przenieśli do Ludwipola. On jako jedyny poza domem Bagińskich był pokryty blachą. Przed wojną. Bo tak strzechy były. Wioski nie ma.
Rozlokowaliśmy się. Ojciec wyszedł na drogę. Ja za nim. Idziemy do tej drogi, co przyjechaliśmy, a tam idzie Bagiński.
Ojciec pyta się: – I gdzie się ulokowaliście?
Bagiński odpowiada:
„Ja jestem już wam nie towarzysz…”
I dopiero opowiedział… Wjechali w las. Tam wyszło dwóch Ukraińców. Jego żona chwyciła z płaczem za karabin jednego i nie chciała puścić. Dopiero drugi musiał ją zastrzelić.
Bagiński rzucił się do ucieczki, Pilczarski tak samo. Jego syn też. I ich dwóch uciekło. Syn Bagińskiego w tych nowych butach co mu je ojciec robił wolniej uciekał. To i go zastrzelili Ukraińcy.
Uciekli tylko ci trzej. W każdej rodzinie było po 5-cioro, 6-cioro dzieci. Ci zostali tam na wozach. Ich wszystkich Ukraińcy zamordowali….

Dzieci jak w lesie się znajdowali jak dziecko płakało to kiedy matka powiedziała cicho: dziecko natychmiast przestawało. Taki był strach… To jest nie do pomyślenia, nie do powiedzenia…
Jeszcze chwilę postaliśmy na drodze, wieźli na wozie trupa, Polaka zamordowanego. Widok straszny, połamane palce, nie zapomnę tego…
Tydzień czasu byliśmy w Kostopolu. Niemcy zrobili łapankę. Ojciec wpadł. Miał do wyboru: „No i co jedziesz na roboty, albo sam albo z rodziną”. No to pojechaliśmy. Przez Lublin, tam łaźnia – do naga, dezynsekcja, ubrania zabrali i spalili, dali inne. Potem pod Wrocławiem na takiej dużej stacji przeładunek i do Delitz. Na robotach doczekaliśmy końca wojny…

*-Dawna zagroda wiejska na słabo zaludnionych obszarach Rosji lub przysiółek stanicy kozackiej na ukraińskich stepach – PWN (słownik języka polskiego)